ضروریات دین

علیرضا روحانی

کلام

کارشناسی ارشد

محمدابراهیم جناتی

حسن معلمی

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

1381

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

ضروریات دین اصطلاحی متشرعی است که از حدود قرن هفتم به بعد و ظاهرا توسط صاحب شرایع به فقه وارد شده است. منظور از ضروریات دین، احکام یا عقایدی است که هر مسلمانی به صرف مسلمان بودن، آن را از دین بداند و از دین بودن آن بدیهی و بی‌نیاز از هرگونه استدلال باشد. باید معیار و ملاک ضروری دین را شناخت تا از متهم نمودن دیگران به ارتداد برکنار بود؛ معیار و ملاک تشخیص ضروری دین همان ملاکهایی است که در علم منطق، برای علوم ضروری ذکر شده است. پس برای ضروری دانستن عقیده یا حکمی، به وضوحی نیاز داریم که بر هیچ مسلمانی پوشیده نباشد و به محض توافق چند نفر یا افراد یک منطقه یا فقهاء بر مطلبی، نمی‌توان آن را ضروری شمرد بلکه باید به عرف جامعه اسلامی مراجعه کرد و تحقیق نمود که چه اموری نزد آنان از بدیهیات دین می‌باشد. ضروریات دین بی‌نیاز از استدلال بوده و هر مکلفی در آن به علم خود عمل می‌نماید. در کنار ضروری دین از ضروری مذهب نیز نام برده می‌شود. ضروری مذهب به عقاید و احکام بدیهی و روشن یک مذهب خاص گویند که هر که در آن مذهب باشد آن را بداند. انکار ضروریات مذهب باعث خروج از آن مذهب می‌شود اما انکار ضروریات دین باعث خروج از اسلام می‌شود. در مورد انکار ضروریات دین اختلاف وجود دارد. اما نظر اکثر فقهاء آنست که اگر انکار ضروری دین مستلزم انکار توحید و رسالت شود و از روی شبهه نباشد، موجب ارتداد می‌شود. اما اگر کسی از روی شبهه‌ای که در حق او ممکن باشد، یکی از ضروریات را انکار کند، مرتد نخواهد شد، بلکه باید شبهه او را حل نمایند و اگر پس از حل شبهه باز بر انکار خود اصرار ورزید، مرتد می‌شود و محکوم به اعدام خواهد شد. فقهای شیعه بین مرتد فطری و ملی فرق گذارده‌اند، به این صورت که از مرتد ملی تقاضای توبه می‌شود؛ اگر توبه کرد حکم اعدام از او برداشته می‌شود و اگر توبه نکرد کشته می‌شود. اما این کار در مورد مرتد فطری انجام نمی‌شود. البته برخی از فقهاء در مورد مرتد فطری نیز قائل به طلب توبه هستند. فقهای اهل‌تسنن بین مرتد فطری و ملی فرقی قائل نیستند و می‌گویند اگر ارتدادش از روی شبهه باشد علماء سعی در رفع آن می‌نمایند، اگر نپذیرفت، کشته می‌شود.

1392/10/14

1490